Absurd życia

Premierowym pokazem filmu „Gołąb przysiadł na gałęzi i rozmyśla o istnieniu” rozpoczęła się 21. edycja Wiosny Filmów. W tym roku program festiwalu jest wyjątkowo atrakcyjny.

Złotego Lwa dla Roya Anderssona traktuję bardziej w kategorii nagrody za całokształt niż za ten jeden, konkretny tytuł. Ponieważ naprawdę nie potrafię wskazać wyraźnej, jakościowej różnicy między „Gołębiem” a poprzednimi filmami, które składają się na trylogię o „trudach bycia istotą ludzką”. Wszystkie są surrealistyczne, wypełnione absurdalnymi postaciami, utkane z epizodów, toczą się w dość powolnym tempie. Statyczne aranżacje poszczególnych scen – co szczególnie dopracowane zostało właśnie w tym najnowszym filmie Anderssona – sytuują „Gołębia” w tym samym miejscu, co arcydzieła malarstwa. Z jednej strony, tego realistycznego, modernistycznego, z drugiej – ze względu na tematykę znajduje on wiele punktów wspólnych z dziełami niderlandzkich mistrzów z pogranicza gotyku i renesansu.

Już pierwsze trzy epizody związane ze sobą tematyką śmierci stanowią esencję „Gołębia”. Sędziwy Szwed, ponury i komiczny zarazem, w stylu jakby żywcem wyjętym z kart powieści Kafki, wytyka człowieczy egoizm, małostkowość, znieczulicę. To podejście przewijać się będzie właściwie przez cały film. Pomimo niezwykłego stężenia absurdu i odrealnienia świata przedstawionego, gdzie obok siebie pojawiają się perypetie dwójki smutnych komiwojażerów w podeszłym wieku i nieudana szarża armii konnej Karola XII na Rosję (a przy tym wszystko zostało nakręcone w zamkniętym studiu), nie potrafię wyobrazić sobie kina bardziej humanistycznego. Takiego, które absolutnie w całości poświęca się człowiekowi w całym jego skomplikowaniu, barwności, wieloznaczności.

Dziś już 72-letni Roy Andersson, który pokazuje swoje filmy raz na kilka lat, kręcąc je niespiesznie i w totalnym oderwaniu od jakichkolwiek trendów, stanowi we współczesnej kinematografii osobliwość samą w sobie. Zresztą podobnie jak jego oryginalne, pełne sprzeczności filmy. Są one bowiem tak samo komiczne, jak ponure, lekkie i poważne, prawdziwe i teatralne. Szwed przygląda się gatunkowi ludzkiemu właśnie z perspektywy takiego ptaka siedzącego gdzieś w oddali, ale jednak niedaleko, przyjmując pozę klauna i mędrca jednocześnie. Człowiek w jego dziełach każdego dnia walczy z absurdem życia, poszukując sensu w chaasie codzienności. I choćby ze względu na tę wyjątkowość humanistycznego kina Anderssona, należy mu się miejsce w eksponowanym miejscu muzeum sztuki filmowej.